Επί χιλιετηρίδες ο κυριότερος τρόπος δόμησης μιας εθνικής μυθολογίας, μιας μυθολογίας του έθνους, ήταν τα έπη, οι μεγάλες γραφές, οι αφηγήσεις για θεούς και ήρωες, για πολεμικές νίκες κ.λπ. Στο εικοστό αιώνα η εικόνα παραμέρισε τον λόγο και ο κινηματογράφος ανέλαβε την αγωγή του λαού. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το Western. Ένας νέος κόσμος συνθεμένος από Άγγλους, Ιρλανδούς, Γάλλους, Ολλανδούς, Γερμανούς, Ιταλούς, Εβραίους κ.λπ. δεν θα μπορούσε να ενοποιηθεί μόνο κάτω από όραμα μια καλύτερης ζωής και να δομήσει μια αμερικάνικη συνείδηση, κουβαλώντας την μνήμη της γενοκτονίας των Ινδιάνων. Ένα έθνος υπό κατασκευή πρέπει να έχει ηθικό έρεισμα. Το Western λοιπόν ανέλαβε να «σβήσει» αυτή τη μνήμη και να ανασκευάσει την ιστορία, με τους Ινδιάνους να είναι η πρωτόγονη απειλή για τους χριστιανούς αποίκους που έχτιζαν μια νέα γη της επαγγελίας, μια νέα Χαναάν. Οι Ινδιάνοι έπρεπε να είναι οι Φιλισταίοι.

Αναλόγως ο σοσιαλιστικός ρεαλισμός τόνωσε τον λενινισμό στη Ρωσία με την τέχνη του Αϊζενστάιν και των άλλων μεγάλων δημιουργών, ενώ τα προπαγανδιστικά φιλμ του Χίτλερ έπαιξαν κι αυτά το ρόλο τους. Στην Ινδία ο κόσμος, ιδιαίτερα στα μεγάλα αστικά κέντρα, δεν χρειάζεται να περιμένει πια ένα πανηγύρι για να δει μια αναπαράσταση κεφαλαίου από την Μαχαμπαράτα ή άλλο έπος γιατί το Bollywood μεταφέρει συνέχεια περικοπές. Μάλιστα υπάρχουν περιπτώσεις όπου μια νέα, μια original μυθοπλασία πάνω σε μη υπαρκτή θεότητα, οδηγεί στην ένταξή της, από τους φαν, κανονικά στο Πάνθεον - στήνονται ναΐσκοι και λατρεύεται. Εκεί το σινεμά γεννά θεούς κυριολεκτικά.

Υπογείως, ένα κομμάτι του σινεμά κάθε χώρας είτε καθ υπόδειξη είτε ενστικτωδώς, από την όλη κατάσταση των πραγμάτων, συντηρεί μυθολογίες. Είναι άραγε σύμπτωση που πάνω στην αντιπαράθεση με το Ιράκ ξεπήδησε ξαφνικά ένας «Alexander» του Oliver Stone; Ο ξανθός δυτικός στρατηλάτης που νικάει τους ανατολίτες; Η συντήρηση φαντασιακών θεσμίσεων μπορεί να γίνεται και καθαρά ιδιοσυγκρασιακά. Κοιτώντας από μια κυρίαρχη απόσταση, τολμώ να πω ότι ακόμη και η γαλλική nouvelle vague εν μέρει τονίζει, επιβεβαιώνει θετικά, ότι η Γαλλία είναι μια χώρα της επανάστασης, της τέχνης και του στοχασμού, της αναζήτησης του διαφορετικού. Σε ένα διακρατικό επίπεδο υπάρχουν και οι μυθολογίες πάνω στα κοινωνικο-πολιτικά ρεύματα. Κορυφαίο παράδειγμα τα ψυχροπολεμικά θρίλερ στα 60ς-70ς.

Όμως εκεί που το φαινόμενο γίνεται πολύ ορατό είναι πάνω στην αρχή μιας ανοδικής φάσης ενός έθνους. Γίνεται ορατό, εδώ και τώρα στην Κίνα. Η κινεζόφωνη κινηματογραφική κουλτούρα ήταν και είναι τρισυπόστατη. Το σινεμά του Χονγκ Κόνγκ (wuxia και κωμωδίες), το σινεμά της Taiwan (ανάλογο αλλά πιο ευρύ σε ρεπερτόριο ειδών) και το σινεμά της ίδιας της Κίνας που χρειάστηκε πολλά χρόνια για να αναρρώσει από την μαοϊκή και μεταμαοϊκή περίοδο για να φτάσει, από τα 80ς και μετά, στο δικό της νεορεαλισμό. Καθώς το Χονγκ Κονγκ ενοποιήθηκε με την μητέρα πατρίδα και καθώς η ίδια έφτασε στο στάδιο του κράτους-μονοπωλίου με καπιταλιστικούς όρους (Ο Καστοριάδης το`χε πει ότι ο κομμουνισμός όπως επιχειρείται να εφαρμοστεί είναι το ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού), και η Ταϊβάν ολοένα προσεγγίζεται πνευματικά. Η ιδέα για μια φιλμογραφία εθνικού τύπου γίνεται σταδιακά με την σύμπραξη όλων των δυνάμεων και παραγόντων. Η τεχνογνωσία και τα μέσα παραγωγής υπάρχουν όπως υπάρχει μια διεθνής αναγνώριση για το κινέζικο σινεμά.

Οι Zhang Yimou (Hero, House of Flying Daggers, Curse of the Golden flower) και Chen Kaige (Farewell my Concubine, The Emperor and the Assassin) κέρδισαν όχι μόνο στα φεστιβάλ αλλά και στις δυτικές αίθουσες ενώ ο Ang Lee με το «Crouching Tiger, Hidden Dragon» ανέβασε το wuxia στο επίπεδο της κλασικής τέχνης. Παράλληλα, μέσα από τέτοιες παραγωγές προκύπτει εμμέσως πλην σαφώς ένα πορτραίτο μιας μεγάλης χώρας με τεράστια ιστορία και πολύ εκλεπτυσμένο πολιτισμό. Που ακριβώς ως εκλεπτυσμένος μπορεί εύκολα να αφομοιώσει μοντέρνες αισθητικές και στυλιζάρισμα όπως στην περίπτωση του εκ Σαγκάης ορμώμενου Wong Kar Wai (In the mood for love). Η μεγάλη εκφραστική γκάμα (από τους Bruce Lee και Jackie Chan μέχρι τον Kar Wai) παρέχει και μεγάλη ευελιξία για τον χειρισμό του έπους σε συνδυασμό με ιδέες, ιδεολογήματα και δραματική επένδυση. Απόδειξη το επίτευγμα του John Woo «Red Cliff», ενός σκηνοθέτη ταινιών δράσης wuxia. Αφηγείται αρχαίους εμφύλιους πολέμους σε μια ατμόσφαιρα εντυπωσιακά επική ενώ καταφέρνει, μέσα στο χαμό των μαχών και συνωμοσιών, να δομήσει χαρακτήρες και να καταγράψει ψυχολογικές αντιδράσεις με μικρά αλλά καίρια πλάνα. Το αποτέλεσμα αποδίδει ένα κάποιο δέος μπροστά στην ιστορία της Κίνας αλλά και προς το σινεμά της. Θυμίζει την χρυσή εποχή της ακμάζουσας Αμερικής όπως και κείνη εξέφραζε την αίγλη της με παραγωγές όπως τα Ben Hur και Lawrence of Arabia.

Στο ρεαλιστικό πολεμικό δράμα «City of Life and Death» (Nanjing! Nanjing!) του Chuan Lu (The Missing Gun), είναι φανερό ότι η επίσημη Κίνα θέλει να εισπράξει ένα δικαιούμενο «συγνώμη» από τους Γιαπωνέζους κατακτητές. Μάλιστα, προσέχοντας να φέρουν σε πρώτο πλάνο και ένα γιαπωνέζο αξιωματικό με έντονο φιλειρηνικό αίσθημα και ενοχές ώστε να επιτύχουν μια οικουμενική προσέγγιση ανθρωπισμού κι όχι ένα χοντροκομμένο ρεβανσισμό. Το αποτέλεσμα όμως είναι ότι ναι, ως έθνος έχουν αδικηθεί και υποφέρει. Στο τρίτο επεισόδιο της σειράς «The Mummy» (Tomb of the dragon emperor) διαφαίνεται μια πολιτική συμμαχίας μεταξύ Αμερικής –Κίνας καθώς το σενάριο περιλαμβάνει μια σοσιαλιστικού χρώματος αντιπαράθεση εργατών και κακού αυτοκράτορα.

Στο «Confucius» του 2010 του Mei Hu, που δεν έφτασε στις δικές μας αίθουσες, ο γνωστός μας από τόσες ταινίες Yun-Fat Chow υποδύεται τον μεγάλο φιλόσοφο της Κίνας. Περισσότερο διδακτική αγιογραφία παρά καλλιτεχνικό πόνημα, είναι κομμένο και ραμμένο ακριβώς στα μέτρα μιας εθνικής μόρφωσης και τόνωσης, κλείνοντας με την ρήση «Κομφούκιος, το μεγαλύτερο πνεύμα της ανθρωπότητας».

Η πρόθεση μιας χώρας που έχει ορθώσει εντυπωσιακά το οικονομικό της ανάστημα, με την Αμερική να γέρνει, είναι κατανοητή και φυσιολογική. Τα κινηματογραφικά μέσα παραγωγής υπάρχουν. Στο εσωτερικό της χώρας η εθνογραφία είναι εύκολη, άμεση. Το θέμα είναι πώς ανταγωνίζεσαι το Χόλιγουντ και κατακτάς το δυτικό κοινό με μια τόσο εξωτική γλώσσα.

---